Ontheemden in Katanga: honger en onverschilligheid troef

Terwijl alle schijnwerpers gericht zijn op de historische verkiezingen in de Democratische Republiek Congo, blijft AZG noodhulp bieden aan de lokale en ontheemde bevolking van Katanga, in het oosten van het land. In Mitwaba overleven zo'n 20.000 ontheemden moeizaam in noodkampen of in de omliggende dorpen.

Tina* is in de vroege namiddag naar het gezondheidscentrum van AZG in Mitwaba gekomen. Haar blik is star, ze is gehuld in lompen en zit volledig onder het stof. Het kind dat ze in haar armen draagt, is vier jaar, maar weegt slechts 5,6 kg. Zijn voeten zijn gezwollen, zijn haar en huid zijn vaal: de onmiskenbare tekenen van ernstige ondervoeding.
Tina heeft er een tocht door de jungle van meer dan 200 km op zitten. Een aantal maanden geleden hebben Mai-Mai-strijders het dorp Muvule aangevallen en geplunderd, waar ze samen met man en kind woonde. De soldaten namen met geweld een aantal bewoners mee, als "menselijk schild" tegen het reguliere Congolese leger. Tina's man heeft de lange tocht door de jungle niet overleefd, ziek en uitgeput als hij was…
Tina en haar zoontje zijn volgens het internationale juridische jargon "intern verplaatste personen", m.a.w. ontheemden. De voorbije twee jaar zijn ongeveer 150.000 ontheemden op de vlucht geslagen voor het conflict tussen het reguliere Congolese leger en de Mai-Mai-milities, en voor het geweld waaraan beide partijen zich schuldig maken. Precies dat geweld heeft verschillende volksverhuizingen op gang gebracht in de driehoek Mitwaba/Upembe/Manono, die de lugubere bijnaam "driehoek van de dood" kreeg.
De AZG-teams bieden humanitaire bijstand op verschillende plaatsen waar de ontheemde bevolking zich heeft verzameld, onder meer in de regio's Mitwaba, Dubie, Upemba en Pwet

8.000 consulten per maand

Sinds oktober 2004 organiseert AZG medische en humanitaire hulpprogramma's rond de dorpen Mitwaba en Sampwe, in het centrum van Katanga. Ongeveer 20.000 ontheemden hebben er een onderkomen gevonden en overleven er moeizaam in noodkampen of in de dorpen in de buurt. De AZG-programma's zijn niet alleen bestemd voor ontheemden, maar ook voor de plaatselijke bevolking, die eveneens in de grootste armoede leeft.
AZG beheert een gezondheidscentrum in Mitwaba en ondersteunt een gezondheidspost bij de ingang van het ontheemdenkamp van Makanda, niet ver daarvandaan. Meer in het zuiden beheert AZG een gezondheidspost in Kasungeshi, plus drie andere structuren in de gezondheidszone Mufunga Sampwe. AZG verleent er gratis zorg.
"We verrichten hier meer dan 8.000 consulten per maand, vooral voor acute luchtweginfecties, diarree en verminose. Met andere woorden: aandoeningen die rechtstreeks samenhangen met de benarde leefomstandigheden", aldus Ann-Sophie Iuel Brockdorff, medisch verantwoordelijke van AZG in de regio. "Daarnaast zijn er ook heel wat gevallen van malaria en seksueel overdraagbare infecties." Het referentiegezondheidscentrum van Mitwaba voert elke maand een groot aantal chirurgische ingrepen uit, waaronder veel keizersneden.
Om de toegang tot drinkwater en de hygiëne in de overbevolkte ontheemdenkampen te verbeteren, hebben AZG-teams die gespecialiseerd zijn in water, hygiëne en sanering vijf waterbronnen hersteld en twee putten geboord. Verder is er ook een programma gelanceerd voor de bouw van toiletten, met actieve medewerking van de ontheemde bevolking. In totaal zijn er ongeveer 200 latrines geïnstalleerd in de kampen rond Mitwaba.
Tot slot brengen zo'n vijftig plaatselijke gezondheidswerkers de ontheemde en plaatselijke bevolking het belang bij van basishygiëne en informeren ze hen over de diensten van AZG.

"De draad weer opnemen"

Elke ochtend is er een marktje in het centrum van Mitwaba, maar dit keer zijn de kraampjes zo goed als leeg. Voedsel wordt schaars, terwijl de prijzen de pan uitswingen. De ontheemde Katangese bevolking heeft geen toegang meer tot de velden, en de voorraden zijn geplunderd, waardoor ze vandaag volledig afhankelijk is van externe hulp. De laatste bedeling van halve voedselporties door het Wereldvoedselprogramma van de Verenigde Naties (WFP) dateert al van eind juni, en momenteel zijn er geen voedselbedelingen meer gepland.
"Elke dag klagen de ontheemden openlijk over honger", aldus Meinie Nicolai, directeur operaties bij AZG. "Ze vertellen zowel onze medische teams in de dispensaria als onze gezondheidsmedewerkers in de kampen dat ze al twee tot drie dagen niets meer gegeten hebben."

De voorbije maanden hebben een aantal Mai-Mai-leiders zich overgegeven en zijn tal van rebellenmilities ontwapend. Daardoor is de situatie in de buurt van Mitwaba en Sampwe veiliger geworden. Het voedseltekort heeft sommige mannen ertoe aangezet om opnieuw hun velden te gaan bewerken, om de volgende oogst voor te bereiden en hun gezin te kunnen voeden. "Het is hier moeilijk om eten te vinden, dus keren we terug naar onze vroegere velden om wortels te plukken en onze gezinnen te voeden met wat er nog rest", zo vertelt een man die in maart 2005 naar het kamp van Kananda in Mitwaba kwam. "Toch zouden we beter opnieuw aan landbouw kunnen doen, om de draad van ons leven weer te kunnen opnemen."
De meeste dorpen, scholen en gezondheidsstructuren zijn echter vernield, en de huizen zijn platgebrand en geplunderd. Vaak staat alleen de dorpskerk nog recht. "We hebben hier te maken met een humanitaire crisis en met een bevolking die werkelijk alles kwijt is", benadrukt Meinie Nicolai. "De komende verkiezingen en de geplande ontwikkelingshulpprogramma's mogen ons niet doen vergeten dat de Katangese bevolking momenteel kampt met enorme en dringende behoeften."
Op 30 juli konden heel wat ontheemden in Mitwaba naar de stembus, om een president en een parlement te kiezen. Maar ondanks deze historische verkiezingen beseffen Tina en de 150.000 Katangese ontheemden maar al te goed dat ze hun leven volledig zullen moeten heropbouwen.
* Deze voornaam werd veranderd.
AZG werkt sinds 1981 in de Democratische Republiek Congo.
Momenteel zijn onze teams actief in Kinshasa, de Oostprovincie, Noord-Kivu, Zuid-Kivu en Katanga, en reageren ze op de noodsituaties die zich overal in het land kunnen voordoen.