Noord-Kivu: De langzame weg naar vrede

Een hobbelige weg slingert door het berglandschap in het diepe oosten van de Democratische Republiek Congo (DRC). De 1.200 km lange weg is de belangrijkste verbinding tussen de steden Goma en Kisangani. Vandaag, meer dan drie jaar na het einde van de laatste oorlog, is een groot deel ervan onberijdbaar omdat de toestand te onveilig is. Allerlei gewapende groepen teisteren nog altijd deze strategisch en economisch belangrijke regio. Daardoor houdt elke reis gevaren in en wordt de bevolking dag in dag uit met ellende geconfronteerd.

In de gezondheidszones Rutshuru en Kayna, langs de weg ten noorden van de provinciehoofdstad Goma, ondersteunt AZG tweedelijnszorg in de twee ziekenhuizen. Die fungeren tegelijk als referentiecentra voor meer dan 20 afgelegen gezondheidsfaciliteiten. De naar schatting meer dan 330.000 inwoners kampen met enorme medische behoeften.
Beide ziekenhuizen nemen samen meer dan 1.200 patiënten op per maand. Meer dan één op de vier zijn kinderen, en de kinderafdeling in het ziekenhuis van Rutshuru zit zo vol dat er voor tijdelijke noodopvang is gezorg

Epidemieën

In mei en juni waren er in Rutshuru 52 opnames voor mazelen. Om de epidemie te bedwingen en de patiënten te behandelen, bouwden de AZG-teams een grote isolatietent. In het nabijgelegen Rubare bood AZG bijstand nadat het plaatselijke gezondheidscentrum overspoeld werd als gevolg van een cholera-epidemie. Tijdens de eerste drie weken van juli werden 85 mensen behandeld. Daarnaast zijn er gevallen van meningitis en tetanus opgespoord, en ook malaria blijft een zware tol eisen; zo is de ziekte verantwoordelijk voor meer dan 40% van alle opnames in Rutshuru.
“Het is bijna onvoorstelbaar dat er zoveel epidemieën tegelijk uitbreken", aldus Dominique Bernard, medisch coördinator van Artsen Zonder Grenzen (AZG). "De oorlog heeft de mensen verzwakt en de gezondheidszorg kapotgemaakt in dit gebied, en dit zijn de gevolgen. De epidemie-uitbraken bewijzen hoe erg het hier gesteld is met de gezondheidssituatie."
Er is ook massale ondervoeding, al is voedseltekort niet de oorzaak. In het therapeutische voedingscentrum van AZG in Kayna worden elke maand meer dan 150 ernstig ondervoede kinderen opgenomen.
“De link tussen geweld en ondervoeding is treffend", vervolgt Dominique Bernard. “Deze kinderen komen vaak uit gezinnen die onlangs ontheemd raakten of uit gebieden waar een gewapende groep de voedselvoorraden heeft geplunderd. Bij jonge kinderen kan zo'n shock al na een paar weken ernstige ondervoeding veroorzaken."
Elke donderdag in de late namiddag voert een ziekenwagen ondervoede kinderen uit het gebied ten zuiden van Kibirizi naar het voedingscentrum in Kayna. Dat zorgt telkens weer voor kleurrijke en lawaaierige taferelen. Die dag arriveren er slechts zeven kinderen. De meesten vertonen de typische symptomen van kwashiorkor: opgezwollen ledematen en gezicht. "Het valt mee vandaag", aldus Julie, de AZG-arts, "want vorige week waren het er zestien".
AZG-landverantwoordelijke Fred Demalvoisine vindt dit een onvolmaakt systeem. "We halen de kinderen op in Kibirizi, want momenteel is dat gezien de onveilige toestand het verst dat we kunnen rijden. De meeste patiëntjes komen echter uit het zuiden, een bijzonder onveilig gebied. Dat betekent dat de moeders te voet tot hier moeten komen, en velen willen het risico niet nemen, zodat de kinderen die we hier binnenkrijgen, wellicht slechts het topje van de ijsberg vormen."
Dat geldt trouwens niet alleen voor ondervoeding. Naar het aantal kinderen dat bezweken is aan ziekten als malaria en mazelen door gebrek aan zorg, is het alleen maar raden.

Seksueel geweld

De rechtstreekse gevolgen van het aanhoudende geweld zijn al even alarmerend. AZG heeft een aantal centra speciaal voor slachtoffers van seksueel geweld in Rutshuru, Kanyabayonga en Kayna en behandelt er elke maand gemiddeld 160 nieuwe gevallen.
“We krijgen tot 25 slachtoffers binnen per week”, vertelt Esperance, een verpleegster in Rutshuru. "We behandelen zowel mannen, vrouwen als kinderen, ongeacht hun leeftijd. De meesten komen uit dorpen die ver buiten de stad liggen. Ze zijn aangevallen door een gewapende groep of zelfs door burgers. De meeste patiënten zijn vrouwen die verkracht werden terwijl ze op het veld aan het werken waren."
In Kanyabayonga is de situatie vergelijkbaar. Naast verpleegster Elysee in het AZG-centrum zit een vrouw van halverwege de dertig. Ze wiegt haar negen maanden oude baby op haar schoot. “Ik was bezig op het veld toen een man in uniform naar mij toekwam. Hij zei: 'Je bent arm en kunt me niets geven, dus wil ik met jou naar bed'. Hij was gewapend, en ik had geen keuze. Hij heeft me verkracht op het veld."
Het was al de tweede keer dat ze misbruikt werd, want drie jaar geleden overkwam haar precies hetzelfde.
“Dit is niet ongewoon", merkt Elysee op. "Onlangs kregen we een vrouw binnen die al vijf keer verkracht was. De slachtoffers moeten echter hun gezin voeden, dus kunnen ze niet anders dan weer hun veld gaan bewerken."
Voor AZG is het van cruciaal belang dat seksueel misbruikte slachtoffers zo snel mogelijk naar het centrum komen. "Als dat binnen 72 uur gebeurt, kunnen we starten met 'post expositie profylax' (PEP) en op die manier HIV-besmetting voorkomen", legt Elysee uit. "Zo niet verzorgen we al hun lichamelijke verwondingen, beginnen we met een preventieve antibioticabehandeling tegen seksueel overdraagbare infecties zoals chlamydia en geven we een vaccin tegen tetanus en hepatitis B. Patiënten die zich hier binnen vijf dagen aanmelden, kunnen ook een middel krijgen tegen ongewenste zwangerschap."
AZG organiseert momenteel in de streek rond Rutshuru een bewustmakingscampagne voor PEP, en met succes, want in juni liet al 80% van de slachtoffers zich binnen 72 uur behandelen, tegen slechts 54% in april.

Levensreddende chirurgie

De operatieteams van AZG behandelen niet alleen slachtoffers van seksueel geweld, maar verzorgen ook oorlogswonden. Tussen 17 en 23 juli werden in het ziekenhuis van Rutshuru tien patiënten behandeld voor schotwonden. Onder hen een kind van vijf wiens linkerbeen geamputeerd moest worden tot onder de knie.
Chirurgie is een belangrijk onderdeel van de programma's in Kayna en Rutshuru. In Rutshuru worden maandelijks meer dan 100 operaties uitgevoerd, waarvan 80% spoedingrepen zoals keizersneden. Medische basiszorg is in het grootste deel van Noord-Kivu een luxe, los van de beperkte capaciteit van AZG. Levensreddende tweedelijnszorg zoals chirurgie is dan ook alleen toegankelijk voor de superrijken.
“De huidige verkiezingen geven de mensen in dit gebied nieuwe hoop", besluit Fred Demalvoisine. “Maar zelfs als ze een succes worden, is het einde van het geweld dat zoveel leed veroorzaakt, nog lang niet in zicht."