De verwoestende stilte rond verkrachting doorbreken
Soms is het een vader, een oom, een vriend of een buurman, maar zelden een onbekende. In de door armoede verwoeste township Khayelitsha (bij Kaapstad, Zuid-Afrika) gebeurt het vaker ergens thuis dan op een donker en verlaten veld. Maar het resultaat is steeds hetzelfde: verkrachting en dan stilte. Die stilte neemt ons gevangen in een overdonderende angst en een realiteit die nog meer geweld voorspelt.
“Na de verkrachting bedreigen ze [de verkrachters] het kind: ‘Als je het doorvertelt, vermoord ik je. Ik zal jou vermoorden. En ik zal ook je moeder vermoorden.’ Ze creëren angst waardoor het kind er niet wil over praten. En als ze het opkroppen, maakt het hen kapot,” vertelt Sis-Ntutu Ntwana, een verpleegster van Artsen Zonder Grenzen en projectcoördinator van het Simelela-centrum.
Simelela betekent in het Xhosa (inheemse taal) ‘steunen op’. Het centrum werd in september 2003 opgezet en was oorspronkelijk bedoeld voor de follow-up van slachtoffers van seksueel geweld. Het evolueerde al snel in een volwaardig centrum voor de verzorging van slachtoffers van een verkrachting. Het Simelela-centrum biedt immers naast geïntegreerde sociale diensten en gezondheidsdiensten ook interventies van politie en justitie. Artsen Zonder Grenzen had een coördinerende rol in deze multidisciplinaire partnerschappen.
66% van de slachtoffers is jonger dan 19 jaar
Een uitzonderlijk hoog percentage verkrachtingen (31 %) gebeurt bij mensen thuis en de dader is vaak een kennis van het slachtoffer. Bijzonder verontrustend is dat de betrokken slachtoffers in het Simelela-centrum in 66 % van de gevallen jonger zijn dan 19. Deze jonge slachtoffers, maar ook andere volwassen vrouwen in een dergelijke situatie, wonen samen met echtgenoten, partners, vaders, ooms of kostwinners die misbruiken en verkrachten.
Veel van Simelela’s successen zijn het resultaat van outreach activiteiten waarbij de inwoners van Khayelitsha over de toegewijde dienstverlening in hun gemeenschap worden geïnformeerd. Anders zouden ze het centrum nooit kennen.
Naar verhalen luisteren
Als een vrouw of een kind zes jaar geleden, toen Simelela nog niet was opgericht, in Khayelitsha verkracht werd, had ze vrijwel geen mogelijkheden om uit die gevangenis van stilte te ontsnappen en haar leven in de maatschappij weer op te nemen. De dichtstbijzijnde faciliteit voor slachtoffers van een verkrachting lag 15 km verder. Dat lijkt voor sommigen dichtbij, maar het is dan weer ondenkbaar ver weg voor anderen die geen vervoer kunnen betalen. Vandaag de dag staat het centrum op punt en geniet het het vertrouwen van talloze inwoners van Khayelitsha, omdat ze weten dat er naar hun verhaal wordt geluisterd.
Vorig jaar vonden 392 vrouwen en kinderen de moed om te vertellen wat er met hen was gebeurd en om hun verkrachting bij de politie aan te geven. Maar in datzelfde jaar zochten in totaal 693 slachtoffers van seksueel geweld hulp bij Simelela. Tijdens de eerste 5 maanden van 2009 zijn al 229 nieuwe gevallen in het centrum geregistreerd. Hieruit blijkt dat de mate en de graad van misbruik momenteel veel alarmerender is, ondanks het feit dat meer slachtoffers hun verhaal vertellen.
Optochten en poppentheaters
“We hebben hard gewerkt om de mensen er zich van bewust te maken. We zijn van deur tot deur gegaan, hebben optochten georganiseerd en poppentheaters voor kinderen naar scholen en kinderdagverblijven gestuurd. We zeiden hen: “Praat vrijuit en breek de stilte rond verkrachting." Getrouwde vrouwen of vriendinnen die in hun eigen slaapkamer opgesloten werden, vertelden ons wat hen overkomen was. Ze wisten dat wat hun echtgenoten en vrienden deden fout was, maar het is altijd moeilijk om erover te praten. Vooral als de dader een bekende, een familielid, een buur of de kostwinner is,” gaat Ntwana verder.
“Deze vrouwen hebben gewoon nood aan iemand die hun verhalen gelooft. Als je twijfels hebt over wat ze zeggen, zullen ze er nooit nog met niemand over spreken – vooral de kinderen. Als slachtoffers van seksueel geweld eindelijk openlijk praten is het voor hen echt noodzakelijk dat je hen gelooft,” zo voegt ze er nog aan toe.
Meer slachtoffers zoeken sneller hulp
De sattelietactiviteiten van Simelela hebben in Khayelitsha het leven van duizenden mensen veranderd. Tussen augustus 2005 en mei 2009 hebben in totaal 6330 vrouwen en kinderen in het ziekenhuis steun gezocht. En sinds het centrum vier jaar geleden opgericht is, zijn 2.548 nieuwe gevallen van seksueel geweld geregistreerd. Meer dan 80 % van de verkrachtingen wordt binnen de 72 uur behandeld, meer en meer slachtoffers zoeken dus sneller hulp na een verkrachting.
Tara Appalraju, project manager van Mosaic en voormalig AZG-coördinator, vindt dat de outreach activiteiten cruciaal zijn voor het succes dat het project in de toekomst kan boeken. “Ze zijn net zo belangrijk als het medische werk in het centrum. Simelela verschilt net van de andere centra door de sattelietactiviteiten en de sterke partnerschappen."
Daders en slachtoffers steeds jonger
Maar door de stilte te doorbreken, worden we ons ook bewust van eerder verontrustende tendensen die de kop opsteken. "We maken ons zorgen want zowel de slachtoffers als de daders blijken steeds jonger te zijn. Vorige week zagen we 5 kleine jongens die samen aan het experimenteren waren nadat ze pornografisch materiaal bekeken hadden. Ze waren tussen de 6 en 8 jaar oud," vertelt Appalraju.
Hoewel de samenwerking tussen Artsen Zonder Grenzen en Simelela bijna afloopt, leeft de sterkte van hun partnerschap wel verder. “Ik merk verandering dankzij Simelela. Als iemand nu verkracht wordt, weten de mensen waar ze het kunnen aangeven en waar ze hulp kunnen vinden als ze de moed hebben erover te praten, " zo zegt Ntwana.
"Doeltreffendheid is bewezen"
Dr. Eric Goemaere, medisch coördinator voor Artsen Zonder Grenzen in Zuid-Afrika, zegt dat het aantal consulten in Simelela duidelijk aantoont dat slachtoffers van seksueel geweld een grote behoefte hebben aan diensten die onmiddellijk toegankelijk zijn in hun eigen gemeenschappen waar verkrachtingen schering en inslag zijn.
“De waarde van dergelijke dichtbijgelegen diensten is duidelijk. Zo zorgen we ervoor dat de gemeenschap voortdurend geïnformeerd wordt en toegang heeft tot een behandeling binnen de 72 uur in een one-stop centrum dat medische en forensische diensten aanbiedt. Dit project heeft zijn doeltreffendheid aangetoond. De provinciale gezondheidsautoriteiten zouden er dus goed aan doen dit model van ziekenhuizen die geïntegreerde diensten aanbieden in gemeenschappen met een hoog aantal verkrachtingen over te nemen en waar nodig dergelijke ziekenhuizen op andere plaatsen in Zuid-Afrika op te richten," aldus Goemaere.
Vijf weken lang geeft Artsen Zonder Grenzen het woord aan slachtoffers van seksueel geweld. De organisatie heeft in verschillende landen projecten lopen om deze mannen, vrouwen en kinderen medisch, mentaal en sociaal te helpen. In maart publiceerde Artsen Zonder Grenzen het rapport 'Gebroken Levens' over wereldwijd seksueel geweld.
> Bezoek de website 'Gebroken Levens'