20 jaar hiv-zorg in Kinshasa, D.R. Congo: mijlpalen, vooruitgang en uitdagingen
Dinsdag 29 november 2022
Exact 20 jaar geleden, in 2002 opende Artsen Zonder Grenzen het eerste centrum voor (gratis) ambulante hiv-behandelingen in Kinshasa, D.R. Congo. Toen de deuren van centrum openden, was de situatie kritiek: meer dan een miljoen mannen, vrouwen en kinderen in D.R. Congo leefden met hiv, maar antiretrovirale behandelingen (ARV) waren schaars en onbetaalbaar. Sindsdien is er voor hiv-patiënten heel wat veranderd, al blijven er nog belangrijke uitdagingen. Een overzicht van 20 jaar hiv-zorg…
Toen de deuren van het behandelcentrum van AzG in mei 2002 opengingen, was de situatie kritiek: meer dan een miljoen mannen, vrouwen en kinderen in de DRC leefden met HIV, maar antiretrovirale behandeling (ARV) was zeldzaam en onbetaalbaar in het land. Begin jaren 2000 doodde het virus volgens UNAIDS tussen de 50.000 en 200.000 mensen per jaar. "Voor velen was besmetting met hiv een doodvonnis", zegt dokter Maria Mashako, medisch coördinator van AZG. "De kosten van een antiretrovirale behandeling maakten die voor de meeste patiënten gewoon onbereikbaar. Zelfs AZG had in de eerste maanden van het centrum geen ARVs. Ons team kon alleen symptomen en opportunistische infecties behandelen. Het was erg moeilijk."
Clarisse testte positief in 1999: “ik dacht dat ik mijn begrafenis kon voorbereiden”
Clarisse Mawika, 60 jaar, werd in 1999 positief getest. Ze herinnert zich deze donkere jaren maar al te goed. "Ik denk niet graag terug aan die tijd", zegt ze. "Toen ik de uitslag van mijn bloedtest kreeg, dacht ik dat ik mijn begrafenis kon beginnen voorbereiden. Gelukkig stuurde mijn familie me medicijnen vanuit Europa. Maar op een gegeven moment konden ze het niet meer betalen. Ik moest de behandeling enkele maanden stopzetten. Mijn toestand begon te verslechteren. Toen vertelde iemand die ik kende me over AZG."
2002: AZG opent eerste centrum met gratis hiv-behandeling
“Het was er zo druk, we openden bij zonsopgang en sloten pas ’s nachts”
Als eerste gezondheidsinstelling in Kinshasa die gratis ARV's aanbood aan patiënten, werd het behandelcentrum van AZG al snel overspoeld door hiv-patiënten die een behandeling nodig hadden. "Het was er geweldig druk," herinnert dokter Mashako zich "Consulten begonnen bij zonsopgang en eindigden pas 's nachts. Er waren gewoon zóveel patiënten..."
AZG begon vrijwel meteen andere centra te ondersteunen met hiv-zorg
Om de toegang tot zorg en behandeling te verbeteren, begon AZG andere gezondheidscentra en ziekenhuizen te steunen bij het aanbieden van gratis screeningtesten, toegang tot behandeling en zorg. Alleen al in Kinshasa ondersteunden we de afgelopen 20 jaar ongeveer 30 gezondheidsinstellingen op die manier.
Proefmodel: ook verpleegkundigen inschakelen om hiv-behandeling voor te schrijven
Onze teams hebben ook een proefmodel voor zorg opgezet waarbij verpleegkundigen een behandeling konden voorschrijven en hiv-positieve patiënten konden volgen. Dit was een cruciaal initiatief omdat slechts een handvol artsen per provincie dit toen mochten doen. Op 20 jaar tijd leidde deze steun tot de opleiding van talloze gezondheidswerkers en kregen alleen al in Kinshasa bijna 19.000 mensen een gratis ARV-behandeling.
Volgende uitdaging: hiv-zorg dichter bij patiënten brengen
"Deze medische steun was natuurlijk essentieel, maar niet voldoende," zegt dokter Mashako. "We moesten de behandeling dichter bij de patiënten brengen. Daarom werkten we samen met het nationale netwerk van patiëntenverenigingen om ARV-distributieposten op te zetten, die rechtstreeks door de patiënten werden beheerd."
Clarisse was een van de drijvende krachten achter dat project
"Toen we in 2010 de eerste twee posten in Kinshasa lanceerden, waren er minder dan 20 patiënten die er hun behandeling kregen", herinnert ze zich. "Vandaag zijn er 17 posten in acht provincies, en meer dan 10.000 patiënten gaan erheen om hun medicijnen te halen."
De aanpak bleek zo succesvol dat hij uiteindelijk werd opgenomen in het nationale hiv/aids-plan van D.R. Congo.
2008: gevorderde hiv bestrijden, nog steeds enorme uitdagingen in hiv-zorg
Toch moet het werk van AZG in het land worden gezien tegen een achtergrond van een tekort aan nationale en internationale middelen om de strijd tegen hiv/aids te winnen en iedereen toegang tot behandeling en zorg te garanderen.
"Toen we in 2008 een opnameafdeling opzetten voor zorg voor gevorderde hiv, hadden we niet gedacht dat die meer dan tien jaar later nog steeds vol zou zitten met patiënten", zegt dokter Mashako. "In de loop der jaren hebben we de oorspronkelijke beddencapaciteit verdubbeld, maar we moeten nog steeds regelmatig tenten opzetten om patiënten op te vangen. Dit weerspiegelt de immense uitdagingen die de strijd tegen hiv/aids in de D.R.Congo nog steeds stelt."
Sinds de opening zijn meer dan 21.000 mensen opgenomen in de geavanceerde hiv-zorgunit van AZG in Kinshasa.
2022: enorme vooruitgang geboekt, maar nog steeds grote uitdagingen
In de loop der jaren is grote vooruitgang geboekt in de strijd tegen hiv/aids in de D.R. Congo, en de huidige situatie is gewoon onvergelijkbaar met die van 2002: de toegang tot behandeling is sterk uitgebreid en in de afgelopen tien jaar is het aantal nieuwe infecties met de helft gedaald. Toch resten er nog enorme uitdagingen in de strijd tegen hiv.
Een land als D.R.Congo is voor de bestrijding van hiv/aids bijna uitsluitend afhankelijk van internationale donoren. Maar die steun is onvoldoende gezien de omvang van de uitdagingen.
"Dit is een realiteit die we al jaren aan de kaak stellen", zegt dokter Mashako. "Het gebrek aan financiering betekent een gebrek aan tests, gebrek aan opleiding voor zorgverleners, chronische tekorten aan medicijnen of enorme verschillen in hiv-diensten tussen provincies. Hiv zal in D.R. Congo niet worden overwonnen als de donoren hun inspanningen niet opvoeren.”
De steun van AZG in de strijd tegen hiv vandaag
In 2022 steunt AZG het ministerie van Volksgezondheid bij het verlenen van zorg en diensten voor hiv/aids in Kinshasa en in zes provincies: Noord-Kivu, Zuid-Kivu, Maniema, Ituri, Kasai Oriental en Kongo Central. Deze steun wordt verleend in de vorm van directe patiëntenzorg, opleiding voor gezondheidswerkers en de levering van essentiële geneesmiddelen en medische benodigdheden.
