60 jaar vluchtelingenverdrag: Geen gelukkige verjaardag
Deze week komen in Genève wereldleiders samen ter ere van de zestigste verjaardag van het Internationaal Verdrag betreffende de Status van Vluchtelingen. Maar de 15 miljoen vluchtelingen over de hele wereld hebben helemaal niks te vieren. Landen sluiten steeds vaker hun grenzen en beperken hun hulp aan vluchtelingen en asielzoekers.
Wellicht zullen ministers en staatshoofden het hebben over hun trouwe steun aan de conventie, maar dat zal allesbehalve oprecht klinken. Al te vaak ontwijken of negeren overheden hun verantwoordelijkheid tegenover vluchtelingen, met ernstige medische en humanitaire gevolgen.
De kern van het Verdrag voor de Vluchtelingen is de idee van asiel. Maar hoewel het beleid van veel regeringen niet noodzakelijk in strijd is met de letter van het verdrag of met internationale, regionale of nationale wetgevingen, wordt de geest van het verdrag, het asiel, wel geschonden. Overheden keren vluchtelingen de rug toe en treden vaker repressief dan beschermend op.
In Zuid-Afrika zag Artsen Zonder Grenzen hoe Zimbabwanen zonder paspoort werden tegengehouden aan de grensovergang, zodat ze zelfs geen asiel konde aanvragen. Als gevolg daarvan proberen veel mensen op clandestiene en gevaarlijke manieren Zuid-Afrika binnen te raken. Sommige verdrinken in de rivier Limpopo, andere worden aangevallen door krokodillen of door gewelddadige bendes. De eerste helft van 2011 behandelden onze teams 42 mensen die door bendeleden verkracht werden toen ze de grens probeerden over te steken. Maar we vrezen dat er veel meer slachtoffers zijn die geen hulp durven zoeken.
Dit jaar sloegen 57.000 mensen op de vlucht voor de revoluties in Noord-Afrika. Vluchtelingen, asielzoekers en migranten staken de Middellandse Zee over, richting Italië en Malta. Naar schatting 2000 mensen kwamen om op zee. De overlevenden van de tocht kwamen in opvangcentra terecht, in erbarmelijke omstandigheden. In maart van dit jaar moesten 3000 nieuwkomers dagenlang op de dokken van het eiland Lampedusa slapen, waar in totaal 16 toiletten waren, en waar ze met 1,5 liter water per persoon per dag moesten overleven.
De Italiaanse regering wou iets doen aan het grote aantal boten dat hun kust bereikte, en tekende snel overeenkomsten met de Tunesische interimregering en de Libische overgangsraad, ondanks de aanhoudende oorlog in Libië. Die overeenkomsten zouden potentiële asielzoekers terug richting Noord-Afrika sturen. Maar Italië was betrokken partij bij het conflict in Libië en had dus een extra zware verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat de oorlogsvluchtelingen in degelijke omstandigheden konden worden opgevangen, met toegang tot een efficiënte en eerlijke asielprocedure.
Zelfs voor wie zijn asielaanvraag goedgekeurd ziet, is het vluchtelingenstatuut vaak niet genoeg om te kunnen overleven. Veel vluchtelingen worden genegeerd en krijgen niet de minste hulp, waardoor ze niet anders kunnen dan verder te trekken. Vandaag is dat meer dan ooit het geval, aangezien de overgrote meerderheid van de vluchtelingen – anders dan 60 jaar geleden – in ontwikkelingslanden verblijft.
Bijna een half miljoen Somaliërs wonen – misschien niet het juiste woord – momenteel in Dadaab, het grootste vluchtelingenkamp ter wereld. Het is nu meer dan 20 jaar geleden dat in Dadaab, in het noorden van Kenia, de eerste tenten opgetrokken werden. De kampen in Dadaab zijn ondertussen de vierde grootste stad van Kenia geworden. Dit jaar hebben we medisch onderzoek gedaan in een gedeelte waar nieuwkomers een plekje hadden gezocht. We stelden vast dat de ondervoeding bij kinderen jonger dan vijf jaar toegenomen was: kinderen die in Somalië op de vlucht gingen voor honger en geweld, en de vreselijke reis naar Kenia hadden overleefd, waren er in het kamp nog erger aan toe dan toen ze arriveerden.
Medische en humanitaire activiteiten hebben een tastbare maar al bij al beperkte impact op het welzijn van vluchtelingen en asielzoekers. Er moet dringend werk worden gemaakt van zaken als bijstand, bescherming en oplossingen op lange termijn. Mensen zijn steeds mobieler en ze hebben enorm uiteenlopende redenen om de landsgrenzen over te steken. Overheden moeten oplossingen bedenken die migratiemanagement niet haaks zetten op de bescherming van vluchtelingen.
Ondertussen blijft het Verdrag het belangrijkste werkmiddel voor de bescherming van en hulp aan vluchtelingen. Als alle staten actief tonen dat ze zich voor vluchtelingen engageren, en dat met een beleid dat de geest van het verdrag respecteert, dan hebben wereldleiders én vluchtelingen pas echt iets te vieren.
Christopher Stokers, algemeen directeur van Artsen Zonder Grenzen