Carl De Keyzer in het SMAK en Het Pand

Naar aanleiding van het nieuwe boek Fotograaf Carl De Keyzer, Trinity, organiseert het S.M.A.K in Gent een tentoonstelling. De beelden die De Keyzer in het kader van dat boek maakte voor Artsen Zonder Grenzen, krijgen daar speciale aandacht. Ook Het Pand in Gent toont werk van De Keyzer voor AZG.

De Keyzer werkt al bijna vijftien jaar regelmatig samen met de hulporganisatie. Artsen Zonder Grenzen heeft met De Keyzer een topfotograaf voor haar projecten, De Keyzer geraakt via Artsen Zonder Grenzen op plaatsen waar hij anders niet zou komen. “Ik kan niet tegen de warmte en niet tegen bloed, maar verder verloopt de samenwerking vlot.”
Carl De Keyzer: “In 1995 heb ik voor het eerst samengewerkt met Artsen Zonder Grenzen, denk ik. Artsen Zonder Grenzen had toen persagentschap Magnum gecontacteerd om een fotoboek uit te geven over hun werking. Er hebben een vier of vijf fotografen aan meegewerkt, waaronder ik. Ik ging toen naar Cambodja.”
“Ik ben daarna nog naar Tibet gegaan. Vanaf 2001 ben ik voor het project van Trinity, Tableaux de Guerre, nog naar een negental plekken geweest waar Artsen Zonder Grenzen actief was. Ik heb dan ook nog eens in opdracht van Artsen Zonder Grenzen in Congo gewerkt.”

Brein leegmaken

AZG: In welke mate voelt u zich betrokken bij  Artsen Zonder Grenzen?

Carl De Keyzer: “Ik voel mij geen medewerker van Artsen Zonder Grenzen. Ik probeer mij niet in hun werk te mengen. Dat is lastig, want je komt voortdurend in situaties waar er handen tekort zijn, maar ik heb bewust nooit de camera laten liggen om mensen te helpen evacueren of in hospitalen te werken. Ik probeer dat duidelijk gescheiden te houden. Als je als fotograaf te betrokken bent bij je onderwerpen, maak je gewoon geen goeie foto’s."
"Dat klinkt een beetje gevoelloos, maar ik denk dat de mensen van Artsen Zonder Grenzen ook altijd wat afstand proberen bewaren. Anders dan boek je gewoon geen resultaat, en de bedoeling is om mensen te helpen.”
“Het is heel lastig om zowel foto’s te maken voor Artsen Zonder Grenzen als voor mijn eigen projecten. De ziekenhuizen en  vluchtelingenkampen zijn in principe niet echt mijn onderwerp als fotograaf. Dat is veel te sterk, ik kan daar weinig aan toevoegen. En het is moeilijk om daarna mijn brein leeg te maken en weer op te laden voor mijn eigen project.”

Enorme shock

“Maar verder verloopt de samenwerking met Artsen Zonder Grenzen heel vlot. Voor mij is dat ook vaak de enige manier om op een plek te geraken. Ik heb mij vaak verbonden gevoeld met de medewerkers van Artsen Zonder Grenzen. Dat zijn vooral jonge mensen. Bij andere ngo’s is er vaak een scheiding is tussen de medewerkers en gasten, maar bij Artsen Zonder Grenzen logeerde ik altijd in huizen waar zij zaten. Dat creëert natuurlijk een band.”

AZG: Hoe gaat fotograferen voor Artsen Zonder Grenzen in zijn gang?

Carl De Keyzer: “Je moet vaak nachten doorwerken in hospitalen en tenten, onder heel moeilijke omstandigheden. Je ziet amputaties... als ik bloed zie, val ik flauw. Ik kan ook helemaal niet tegen de warmte. Maar dan probeer ik mijn verstand op nul te zetten, en vergeet ik de omstandigheden en de signalen die mijn lichaam probeert door te geven. Zo probeer ik dan te werken.”
“Een land als Angola was voor mij erg zwaar. Het ziekenhuis was er gewoon een tent, het was er snikheet, en om de tien minuten werden nieuwe patiënten aangedragen. Ik was daar maar een week of een paar dagen, dus ik had geen aanlooptijd. Ik zat nog met de reis in mijn spieren en moest onmiddellijk ’s nachts foto’s beginnen maken in zo’n prefab ziekenhuis. Dat was een enorme shock voor mij.”

Onwaarschijnlijk dapper

“Maar als die onderwerpen die mij interesseren nu toevallig in een land zitten waar het altijd snikheet is, dan neem ik dat er bij. Om een reeks als tableaux de guerre te kunnen maken, wist ik dat ik negen tot tien landen moest bezoeken om voldoende goede beelden te hebben. Dus bijt ik door. Fotograferen in het buitenland lijkt wel luxueus en verwend, maar eigenlijk is het heel oncomfortabel.”
“Dat is nog erger voor de mensen die daar een jaar zitten. Ik heb bij Artsen Zonder Grenzen mensen gezien waar ik echt bewondering voor heb. Mensen die ver van hun familie maanden in de jungle gaan zitten, met heel weinig comfort, en alles moeten vergeten wat ze hier hebben. Dat zou ik niet kunnen. Dat vind ik onwaarschijnlijk dapper.”

AZG: Welke onderwerpen fascineren u zo in die warme, oncomfortabele landen?

Carl De Keyzer: “Ik werk volgens bepaalde concepten per boek. Eén deel van mijn nieuwe boek Trinity gaat over slagvelden. Daarvoor heb ik negen landen bezocht, telkens met Artsen Zonder Grenzen. Ik wou die plekken, waar een slag was geleverd of een massamoord was gepleegd, met mijn eigen ogen zien. Vaak denk je dat je een onderwerp kent door er heel veel boeken over te lezen of foto’s te bekijken. Je vormt dan een mening, maar het is nog heel anders als je ter plekke gaat kijken.”

Machtsmisbruik rapporteren

“Zelfs foto’s die je neemt, roepen dat gevoel niet echt terug op. Zo’n plaats zien is uniek, ook omdat alles snel verandert. Neem nu een dorp in Congo dat net is aangevallen door de Mai-Mai (volksmilities in Oost-Congo, red.). Alle vrouwen zijn verkracht, alle hutten zijn verbrand, al het vee is gestolen. Dat gaat allemaal heel snel, meestal is het op één nacht gebeurd. ’s Anderendaags zie je een platgebrand dorp en twee weken later is het heropgebouwd en groeit er overal weer gras, je ziet er niets meer van.”
“Dat is fascinerend, en dat gevoel kun je nooit weergeven met een foto. Dat is persoonsgebonden en zeer tijdelijk. Het is onwaarschijnlijk hoe snel dingen kunnen veranderen, zowel ten goede als ten kwade. Vandaar dat ik het zo goed  vind dat Artsen Zonder Grenzen telkens zo snel ter plaatse is, want het is op die momenten dat het telt.”

AZG: Welke functie hebben uw foto’s, als alles zo vluchtig is?

Carl De Keyzer: “Je schopt de mensen toch een beetje een geweten. Er worden altijd weer nieuwe systemen uitgevonden om mensen aan de macht te brengen en misbruik te maken van die macht. Dat moet je voortdurend rapporteren.”

Langetermijnvisie

“Maar ik beschouw me niet als een journalist. Ik werk soms wel voor de media en ik zit ook bij het fotoagentschap Magnum. Maar ik zit altijd een beetje tussen twee stoelen, want ik ben ook heel actief in de beeldende kunst. Ik vind dat je die twee visies moet hebben. Pure journalistiek is heel tijdelijk. Die foto’s gaan soms niet langer mee dan een dag. Ze worden heel snel geconsumeerd, en dan moet je heel sensationeel werken om een beetje impact hebben.”
“Ik werk meer op de lange termijn en probeer universeler te zijn. Met een beetje kennis van de geschiedenis en de kunstgeschiedenis probeer ik de twee te combineren tot een soort foto’s die wel actualiteitswaarde hebben, maar ook een grotere functie als een soort symbool van oorlog of uitbuiting of van machtsmisbruik."
"Mijn grote belangstelling voor schilderkunst en de rol van schilderkunst in de journalistiek speelt daar ook in mee. Schilderijen waren de eerste journalistieke weergave van feiten zoals slagvelden. Ik wou het gevoel van afstand in de schilderkunst en de directheid van de fotografie combineren.”

Nobele bedoelingen

“Misschien is dat een illusie. Ik merk ook wel dat zelfs de beelden die ik universeel probeer te maken na een tijd gedateerd zijn, en dat ook zij een houdbaarheidsdatum hebben. Maar dat is in ieder geval wat ik probeer, dus de bedoeling is wel nobel (lacht).”

AZG: Bent u tevreden met het resultaat van uw bedoelingen?

Carl De Keyzer: “Ik ben nooit tevreden over het resultaat. Het boek Trinity is het meest onvolmaakte boek dat ik ooit gemaakt heb. Dat heeft te maken met de moeilijke omstandigheden waarin ik werkte."
"Ik ging bijvoorbeeld drie weken naar Ivoorkust met Artsen Zonder Grenzen. Een lokale krijgsheer zei me daar: ‘je moet in huis blijven, je mag niet op straat komen en je mag geen foto’s maken.’ Na drie weken kwam ik thuis met één of twee foto’s die ik misschien kon gebruiken in het boek, dus het rendement lag zeer laag.”

Streven naar perfectie

“Ik moet ook rekening houden met de vrij strenge veiligheidsreglementen van Artsen Zonder Grenzen. Als je meegaat, moet je die respecteren. Er is trouwens geen andere methode, want alleen gaan is nog lastiger. Het is dus gewoon geduldig afwachten tot er een kleine opening komt en je toch een beeld kunt maken.”
“Tegelijk vind ik die onvolmaaktheid wel interessant. Dat is eigenlijk per definitie waar fotografie om draait. Fotografie is nooit perfect, het is geen schilderkunst. Je kunt niet tot in alle hoeken bepalen wat er op je beeld komt. Dat maakt het zo mooi. Je streeft altijd maar verder naar de perfectie die er nooit komt. Al mijn boeken zijn onvolmaakt, en Trinity het meest van al.”

De tentoonstelling in
het S.M.A.K. loopt tot 6 september 2009. In
Het Pand kan u tot 30 augustus 2009 het werk bekijken dat De Keyzer tijdens een reis met Artsen Zonder Grenzen in Ivoorkust maakte.