"Op papier bestonden 188 latrines, ik telde er 20"

In november 2007 brak in het Oegandese Kitgum Hepatitis E uit. Zes maanden later is de toestand nog steeds niet onder controle; meer nog, de ziekte breidt zich verder uit.

Tegen juni 2008 had AZG 2228 Hepatitis E patiënten behandeld – voor 42 onder hen kwam iedere hulp te laat. Zwangere vrouwen lopen het grootste risico; het aantal doden kan binnen deze groep oplopen tot 20%. Voor Hepatitis E bestaat geen behandeling of vaccin. Onze inbreng beperkt zich tot het verzorgen van de zwaarst getroffen patiënten en het inperken van de verdere verspreiding van het virus.
Het grootschalig uitbreken van de virusinfectie bemoeilijkte de onvoorspelbare en hachelijke gezondheidssituatie nog meer. Door de verhoogde veiligheid keerden sommige mensen terug naar hun woningen of naar kleinere kampen dichter bij hun dorp van herkomst. De meeste grote kampen in het district Kitgum blijven echter de enige toevlucht voor om en bij de 300.000 intern ontheemden. De levensomstandigheden in deze kampen zijn benard, terwijl de handhaving van hygiëne problematische vormen aanneemt.
Matt Arnold, verantwoordelijke Water en Sanitair van het Noodhulpteam keerde zopas terug na een opdracht van zes weken en vertelt ons wat hij zag.

Hoe is de situatie in de kampen?

De mensen leven in erg krappe omstandigheden vergelijkbaar met dichtbevolkte sloppenwijken op het platteland. Kitgum is een erg uitgestrekt district. Wat hun naam en ligging betreffen, vallen de kampen doorgaans samen met een subdistrict. Zowat 60% van de bevolking leeft in kampen, 20% in terugkeersites of “satellietkampen” en 10% woont in hun dorp van herkomst. De aangevoerde redenen waarom het voor mensen in Kitgum langer duurt om de kampen te verlaten zijn heel uiteenlopend. In de eerste plaats werden ze veel langer getroffen door de aanvallen van het Verzetsleger van de Heer (LRA), door represailles van de overheid en overplaatsingen. In sommige kampen heerst een nagenoeg totaal gebrek aan zuiveringsvoorzieningen; zowat overal liggen menselijke en dierlijke uitwerpselen. Voor mij kwam die uitbraak dan ook niet als een verrassing.

Wat deed u bij aankomst?

Eens ter plaatse bleek dat AZG in Madi Opei-Kamp, een van de grootste kampen in het district, al volop probeerde de ziekte in te perken. Dankzij de huidige AZG-teams is de hygiënetoestand aanzienlijk verbeterd, onder meer door de bouw van latrines en het plaatsen van bakjes waar de bevolking de handen kan wassen. Hulpverleningsteams waren aanwezig, patiënten werden actief opgespoord, er werd aan hygiëneverbetering gedaan en de gemeenschap werd gemobiliseerd.
Mijn eerste doelstelling was de andere sites snel te evalueren om te bepalen of er leemtes dienden aangevuld. Het grote aantal andere organisaties en de omvang van het probleem vergden heel wat steun ter plaatse. De enorme discrepantie tussen de gerapporteerde sanitaire situatie en de eigenlijke toestand ter plaatse zorgde voor extra moeilijkheden. De mensen namen hun verantwoordelijkheid niet op.

Hoe kon de Hepatitis E uitbraak zo’n omvang aannemen, en dit terwijl deze kampen toch al zo veel jaren bestonden?

Alle betrokkenen, de kampbewoners inbegrepen, handelden te lang erg onachtzaam. Een gebrekkige controle op de watervoorziening en -zuivering speelden daarbij een rol. De meeste hulporganisaties schakelden over op een ontwikkelingsagenda, waardoor hun aandacht voor de kampen verzwakte. In plaats van kritiek te spuien op de hulpverleners zou de plaatselijke overheid haar coördinerende taak beter ernstiger opnemen. Het probleem greep zodanig om zich heen dat het weinig waarschijnlijk is dat we de situatie volledig onder controle krijgen.

Waarom is een Hepatitis E uitbraak zo moeilijk in te dijken?

Bij eerder gerapporteerde uitbraken bleken een of meerdere besmette waterbronnen de oorzaak van het probleem. Het virus in Kitgum blijkt af te wijken van het normale patroon. Gezien de grootschalige besmetting in Kitgum is een onderzoek naar de overdracht van het virus misschien wel aangewezen. Mocht de overdracht van mens op mens worden aangetoond, zouden we andere maatregelen kunnen treffen om de epidemie onder controle te krijgen.
De omvang van de uitbraak en de snelheid waarmee ze slachtoffers maakt, doen vermoeden dat de oorzaak niet ligt bij enkele waterbronnen die al deze mensen in een dergelijk uitgestrekt gebied besmetten. De incubatieperiode van deze ziekte is met 4 tot 8 weken betrekkelijk lang, dus weten we niet op voorhand waar onze hulp geboden is.
Over Hepatitis E is weinig informatie beschikbaar. Het is niet zeker of de standaardmethodes voor waterbehandeling voldoende doeltreffend zijn; het regelmatig testen van de waterkwaliteit op het terrein blijkt in ieder geval niet te volstaan. Van in het begin was een gecoördineerd en allesomvattend antwoord nodig, maar AZG vergiste zich door zich aanvankelijk enkel op casemanagement toe te leggen.

Hoe reageert men het best op een dergelijke uitbraak?

De beste reactie bestaat uit een combinatie van de medische en water- en-zuiveringscomponenten van het project. Preventie zou het voornaamste doel moeten zijn van de water- en zuiveringsverantwoordelijken. We moeten ons concentreren op de meest kwetsbare groepen, de waterzuivering in de gevrijwaarde gebieden verbeteren, potentieel besmette waterbronnen aanpakken en de hygiëne sterker promoten. De pleitbezorgers moet een grotere rol worden toegemeten zodat iedereen zijn verantwoordelijkheid zou opnemen.
Bij de controle van de uitbraak spelen de dienstverleningsteams een fundamentele rol. Zij fungeren als de ogen en de oren van de gemeenschap, terwijl ze actief patiënten opsporen, cases opvolgen, aan gerichte hygiënepromotie doen, de gemeenschap mobiliseren en het hygiënegedrag controleren.

Is Hepatitis E een bekend gegeven onder de bevolking?

De meeste mensen begrijpen de aard van de ziekte. Zwangere vrouwen vormen de meest kwetsbare groep. Midden mei bedroeg het globale dodental 2%, maar onder zwangere vrouwen steeg dit tot nagenoeg 20%. Zwangere vrouwen zijn bijzonder bang. In het Madi Opei-ziekenhuis stelden we een fikse stijging in de vraag naar contraceptie vast.
Ik denk dat de plaatselijke bevolking doorgaans goed geïnformeerd is over sanering en hygiëne, maar om verschillende redenen ontbreekt de motivering om het onderliggende probleem aan te pakken.

Is de piek bereikt en is de uitbraak onder controle?

In Madi Opei lijkt de piek achter de rug. Ik kan niet bevestigen dat dit het resultaat is van onze verschillende ingrepen, maar hoe dan ook, de interventie beperkt de kans op nieuwe epidemieën: mochten de omstandigheden onveranderd zijn gebleven, dan dreigde heel zeker het gevaar van cholera.
Ook andere subdistricten en zelfs hele districten werden getroffen door de Hepatitis E-uitbraak. We kunnen er dus geenszins vanuit gaan dat we het ergste daar hebben gehad; ik ben er zeker van dat deze uitbraak nog een tijdje slachtoffers zal maken.