Een jaar traumacounseling voor Rwandese vrouwen: "We zullen in de komende maanden zeker nodig zijn"

In augustus 2000, begon Artsen Zonder Grenzen in Rwanda met een psychosociaal project voor getraumatiseerde vrouwen. Een jaar later hadden we een gesprek met An Michels, coördinatrice van het project: "Het waren twaalf zware maanden, maar met zichtbaar resultaat."

Hoe zit het project precies in elkaar?An Michels: "We ondersteunen drie lokale verenigingen die psychosociale hulp bieden aan Rwandese vrouwen die het slachtoffer zijn van geweld, of getraumatiseerd geraakten tijdens of na de genocide. AZG vergezelt de traumacounselors die voor deze organisaties werken op het terrein. Zo volgen we onder meer lokale vrouwengroepen. Deze komen regelmatig samen, vaak gewoon onder een boom in het dorp. Daar delen ze hun ervaringen en praten ze over hun problemen. Met de hulp van een tolk observeren we deze groepsgesprekken en helpen we de counselors om de therapeutische begeleiding ervan te verbeteren.
Daarnaast steunen we ook de verenigingen als geheel, zonder hen geld te geven, maar door ze bijvoorbeeld wél te helpen bij het vinden van geldschieters, en door hun projecten te helpen verdedigen. We fungeren als tussenpersoon. We proberen de verenigingen ook uit hun isolement te halen. Omdat ze los van het officiële gezondheidssysteem werken, ontvangen ze weinig tot geen erkenning. We helpen hen contacten te leggen, bijvoorbeeld met het psychiatrische ziekenhuis en andere centra, om ze de plaats te geven die ze verdienen in de Rwandese samenleving."
Het project richt zich dus vooral op de counselors/raadgevers?
"Door de counselors bij te staan in hun werk verbeteren we de kwaliteit van de zorg en bereiken we de doelgroep van het project: de getraumatiseerde vrouwen. De counselors doen fantastisch werk, waar ze eigenlijk slecht zijn voor opgeleid. Ze worden geconfronteerd met trauma's, relationele, sociale en materiële problemen, mensen die geïsoleerd leven van de gemeenschap. Ze hebben enkel een basisopleiding gekregen, en één jaar traumabegeleiding. Wij superviseren hen, we bieden hen individuele ondersteuning aan, om ze te helpen bij het werken met moeilijkere gevallen. AZG organiseert ook opleidingsmodules rond bepaalde thema's, zoals gezinstherapie of het omgaan met mishandelde kinderen."
Met welke problemen werd het project tot nu toe geconfronteerd? "Het project is erg traag op gang gekomen, zowel door de Rwandese context - met de genocide op de achtergrond - als door het psychosociale aspect. Onze samenwerking is meer gebaseerd op vertrouwensrelaties, dan op de contracten die we hebben afgesloten. In Rwanda duurt het heel lang om zoiets op te bouwen, er heerst een enorm wantrouwen. Nu, één jaar later, blijft het soms erg moeilijk. Maar er is heel wat verbeterd: de mensen durven veel openlijker spreken, ook over interetnische problemen, iets wat allesbehalve evident is."
Hoeveel nood is er nog aan traumacounseling, zeven jaar na de volkerenmoord?
"Er blijft zeker nood aan counseling. Na de genocide zijn er vele korte interventies geweest voor de opvang van de getraumatiseerde burgers. Maar op dit ogenblik zijn de problemen veel complexer. Het is niet meer alleen het traumaprobleem dat voorop staat, maar ook het verwoeste sociale weefsel, problemen met de kinderen, wezen, nieuw samengestelde gezinnen. Het gaat veel verder dan puur traumacounseling. Een project zoals het onze is van essentieel belang."
Hoe ziet de toekomst eruit?
"Justitie is de grote uitdaging voor Rwanda. De genocide-processen komen volop op gang. Het is een enorm en delicaat werk. Er zitten zo'n 130.000 mensen in de gevangenissen. Naast de processen aan het Rwandese hooggerechtshof en het Arusha-tribunaal komt er in elke Rwandese gemeente eveneens een volkstribunaal, of "Gacaca". De Gacaca, die begin volgend jaar van start zouden moeten gaan, zijn een nieuw initiatief dat nationale verzoening moet mogelijk maken, onder meer door het versnellen van het gerechtelijke proces en het creëren van ruimte in de gevangenissen en detentiecentra. De rechters van de Gacaca zullen bepaalde misdaden mogen berechten, behalve de ergste. De daders zullen tijdens deze traditionele jurisdictie tegenover de slachtoffers en getuigen van dezelfde gemeenschap staan, met alle spanningen vandien. Iedereen is verplicht zijn of haar tragische verleden te herbeleven. Het hele proces zal een massa emoties teweeg brengen bij de Rwandezen. Mensen zullen onder druk komen te staan, ook de vrouwen waar wij mee werken. Misschien zullen ze bedreigd worden, of zal men hen ervan beschuldigen dat ze samenkomen om anderen aan te klagen. Het wantrouwen zal weer hoge toppen scheren. De mensen koesteren bovendien enorme verwachtingen over de uitkomst van de processen. Een psychosociaal project zoals het onze zal erg belangrijk zijn om de mensen in de komende tijd bij te staan."
An Michels is projectcoördinator in Rwanda. In augustus 2000 begon ze te werken voor Artsen Zonder Grenzen. Ze is psychologe van opleiding. Naast haar werken er nog een tweede Belgische psychologe, Nathalie Burnet, evenals een Rwandese sociologe en een psychologe-vertaalster mee aan het AZG-project in Rwanda.