19 april 2002: een verjaardag met bittere bijsmaak

Precies één jaar geleden, op 19 april 2001, trokken de 39 farmaceutische bedrijven die geprobeerd hadden de "Medicines and Related Substances Control Amendment Act" ("Wet ter Wijziging van de Controle op Geneesmiddelen en Aanverwante Stoffen") tegen te houden, hun aanklacht tegen de Zuid-Afrikaanse regering in. De omstreden wet had als doel geneesmiddelen beter toegankelijk te maken via onder meer parallelle import, prijsbeheersing en de vervanging van merkgeneesmiddelen door generische geneesmiddelen. Zuid-Afrika behaalde hiermee een bijzonder belangrijke overwinning die weerklank vond bij alle ontwikkelingslanden, die strijden voor een betere toegang tot basisgeneesmiddelen.

De rechtszaak in Zuid-Afrika bracht een aantal internationale ontwikkelingen op gang inzake mondiale patentregels en de prijsbepaling van geneesmiddelen, om op die manier de toegang tot levensreddende geneesmiddelen te verbeteren.
Op de 4de Ministeriële Conferentie van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) in november 2001 in Doha werd de "Declaration on TRIPS and Public Health" ("Verklaring over de Overeenkomst inzake de Handelsaspecten van Intellectuele Eigendom en Volksgezondheid") goedgekeurd. Die verklaring bepaalt dat regeringen het soevereine recht hebben om maatregelen te nemen om de volksgezondheid te beschermen. De verklaring is een cruciale stap vooruit: ze stelt volksgezondheid boven intellectuele privé-eigendom en bevestigt het recht van de leden van de WHO om uitzonderingsmaatregelen, die voorzien worden in de TRIPS, te hanteren, in het bijzonder het gebruik van dwanglicenties en parallelle import, om te hoge geneesmiddelenprijzen te vermijden.
Het mondiale debat over toegang tot geneesmiddelen moedigde ook geneesmiddelenbedrijven - zowel van generische als van merkgeneesmiddelen - aan om basisgeneesmiddelen aan te bieden tegen lagere prijzen, waardoor ze ook betaalbaar worden voor de ontwikkelingslanden. Vandaag kost de goedkoopste generische combinatietherapie die wordt aangeboden aan de ontwikkelingslanden iets meer dan 200 USD. Drie jaar geleden bedroeg de prijs van tritherapie nog 15.000 USD.
De Zuid-Afrikaanse regering speelde tijdens de rechtszaak voor het Hooggerechtshof in Pretoria vorig jaar een sleutelrol, in die zin dat de ontwikkelingslanden nieuwe perspectieven kregen aangeboden om te voorzien in hun gezondheidsbehoeften, vooral dan inzake HIV en aids.
In Zuid-Afrika heeft de viering van deze verjaardag echter een bittere bijsmaak. De Zuid-Afrikaanse regering weigert immers nog altijd om antiretrovirale geneesmiddelen toegankelijk te maken voor patiënten die ze nodig hebben, ook al dienen zich vandaag nieuwe opportuniteiten aan om prijsbarrières op te heffen.
AZG wil de ontwikkelingslanden helpen om toegang te krijgen tot de noodzakelijke geneesmiddelen. Het aids-project van AZG in Khayelitsha, in Kaapstad, toonde aan dat het mogelijk is om antiretrovirale therapie (ARV) met succes toe te passen, zelfs in de arme Zuid-Afrikaanse townships. AZG opende in 2000 een aantal klinieken waar momenteel 110 patiënten behandeld worden met ARV, terwijl in totaal 2.500 mensen behandeld worden voor pportunistische infecties.
Ook elders in het land zetten ngo's, individuele artsen en activistengroepen tal van nieuwe preventie- en behandelings- programma's op touw.
Zolang de Zuid-Afrikaanse regering echter haar verantwoordelijkheid niet neemt en niet start met behandelingsprogramma's, zullen de meeste patiënten geen behandeling krijgen. En dat terwijl Zuid-Afrika momenteel bijna 5 miljoen seropositieven en aids-patiënten telt.